Cholesterol: van fabels naar feiten
Ik merk dat er veel verwarrende informatie is over cholesterol. En dat geeft een hoop (onnodige) gezondheidsproblemen.
Om ervoor te zorgen dat jij duidelijkheid hebt rondom cholesterol, heb ik het onderstaande artikel geschreven.
Deel 1: Cholesterol, LDL en HDL – de basis
In dit eerste deel wil ik beginnen met het creëren van basisbegrip rondom cholesterol.
Wat is cholesterol?
Er wordt vaak gesproken over goed en slecht cholesterol. Maar cholesterol zelf is niet goed of slecht, cholesterol is een molecuul. Cholesterol is wat het is: een vetachtig stofje, dat niet makkelijk in water oplost en dat tal van belangrijke taken in het lichaam heeft.
Er zijn dus niet verschillende soorten cholesterol, er is maar één soort en dat is deze: een organisch molecuul dat bestaat uit vier samengevoegde koolstofringen en een zijketen (zie afbeelding).
De taken van cholesterol
Cholesterol is erg belangrijk in je lichaam.
- Het is essentieel voor de aanmaak van steroïdhormonen (zoals oestrogeen, testosteron en cortisol);
- Het is een belangrijke component van het celmembraan van alle cellen in je lichaam;
- Het heeft een belangrijke rol in de vertering (als onderdeel van galzouten);
- Het functioneert als bouwstof van de zenuwen in je hersenen;
- Het helpt bij het bestrijden van bacteriën.
Een uiterst belangrijk stofje dus.
Je kunt cholesterol binnenkrijgen via je voeding, maar het grootste deel wordt door je lichaam zelf aangemaakt (in de lever).
Lipoproteïnen
Cholesterol is een vetachtige stof, en vetten lossen niet makkelijk op in water (denk maar aan een scheut balsamico azijn in olijfolie). Aangezien je bloed voor een groot deel uit water bestaat, kan cholesterol dus niet zomaar in het bloed ronddrijven.
Om cholesterol en ander vet toch door je lichaam te kunnen vervoeren, maakt je lichaam een soort duikboten aan. Duikboten gevuld met cholesterol en vet, die zelf wel goed in water kunnen oplossen. Deze duikboten noemen we lipoproteïnen.
Er zijn verschillende soorten lipoproteïnen, de belangrijkste zijn: VLDL, LDL en HDL. Als een cholesterol molecuul in een LDL ‘duikboot’ zit dan noemen we het LDL-cholesterol (LDL-c). Als een cholesterol molecuul in een HDL ‘duikboot’ zit dan noemen we het HDL-cholesterol (HDL-c).
VLDL
VLDL staat voor de Engelse term “Very Low Density Lipoproteïne”. VLDL duikboten worden aangemaakt in de lever en worden daar ook gevuld met vooral veel vet (triglyceriden) en wat cholesterol. De taak van VLDL is het afleveren van vet aan cellen in het lichaam die daar behoefte aan hebben.
VLDL geeft z’n triglyceriden af aan onder andere: spiercellen, hartcellen en vetcellen. In spier en hartcellen kunnen de vetten gebruikt worden als energiebron, en in vetcellen wordt het vet opgeslagen voor gebruik op een later moment.
Als een VLDL-’duikboot’ het grootste deel van z’n triglyceriden afgegeven heeft, dan noemen we het een LDL-’duikboot’. Omdat er vet uit de duikboot is gegaan is de dichtheid (density) van ‘Very Low’, naar ‘Low’ gegaan.
LDL
LDL staat voor de Engelse term “Low Density Lipoproteïne”. Een LDL-’duikboot’ bevat veel minder triglyceriden dan een VLDL, maar nog wel net zo veel cholesterol. Naar verhouding zit er in een LDL dus veel meer cholesterol.
LDL heeft als taak om het cholesterol af te leveren aan cellen die daar behoefte aan hebben. Bij het afgeven van de cholesterol wordt de hele LDL-’duikboot’ in de cel opgenomen (die verdwijnt dus uit de bloedbaan).
Verreweg de meeste LDL-’duikboten’ worden weer opgenomen door de lever zelf. Daarmee ruimt de lever dus de LDL-’duikboten’ op uit de bloedbaan.
HDL
Dan hebben we tot slot nog HDL, HDL staat voor de Engelse term “High Density Lipoproteïne”. Waar VLDL en LDL vetten en cholesterol van de lever naar de cellen brengen, doet HDL het omgekeerde. HDL haalt juist vetten en cholesterol op van de cellen en brengt dat terug naar de lever.
Een HDL-’duikboot’ is een soort cholesterol-stofzuiger van het lichaam. Overal waar een teveel aan cholesterol is, neemt het dat op en brengt dat naar de lever (waar het verder verwerkt wordt).
Volgend artikel
Misschien heb je mensen wel eens horen praten over goed en slecht cholesterol. Ze hebben het dan niet over het cholesterol molecuul, maar ze hebben het over de HDL-cholesterol en LDL-cholesterol (dus hetzelfde molecuul, maar in andere ‘duikboten’).
Zoals je in de komende artikelen zult leren wordt HDL-cholesterol geassocieerd met positieve gezondheidseffecten, maar ligt dat bij LDL-cholesterol – dat vaak het slechte cholesterol genoemd wordt – iets complexer.
In het volgende deel gaan we daar uitgebreid op in.
Deel 2: Is LDL-cholesterol slecht voor je bloedvaten?
In het vorige deel van dit artikel heb je geleerd dat cholesterol in de bloedbaan wordt vervoerd in ‘duikboten’, die we vanaf nu lipoproteïnen noemen. En je hebt geleerd dat er drie belangrijke lipoproteïnen zijn: VLDL, LDL en HDL.
VLDL bevat veel triglyceriden (vet) en wat cholesterol, LDL bevat weinig triglyceriden maar nog wel de cholesterol en HDL is de cholesterol ‘stofzuiger’ van het lichaam.
Normale levensloop van een LDL-deeltje
De lever maakt een lipoproteïne aan met veel triglyceriden en wat cholesterol. In de buitenste laag (het membraan) van de lipoproteïnen bouwt de lever meerdere eiwitten in. Eén van die eiwitten is apolipoproteïne B, of verkort: apoB.
Dit eiwit is een herkenningspunt voor de andere cellen in je lichaam, zo weten de andere cellen dat dit een VLDL-deeltje is. Net zoals er op de voorkant van de bus staat welk busnummer het is en wat het eindstation is.
Het VLDL-deeltje wordt met het apoB-eiwit erop in de bloedbaan gebracht en gaat zoals hierboven beschreven de triglyceriden afgeven. Als een groot deel van de triglyceriden afgegeven zijn, dan verandert het VLDL-deeltje in een LDL-deeltje.
Op dit moment verdwijnen de meeste eiwitten van het celmembraan en blijft alleen nog één apoB-eiwit over. Dit laat alle andere cellen weten dat dit deeltje nu uit de bloedbaan gehaald kan worden. Dit wordt meestal door de lever gedaan. Zo voltooit een VLDL/LDL-deeltje zijn normale cyclus door het lichaam en wordt uiteindelijk uit de bloedbaan gehaald.
Alternatieve levensloop van een LDL-deeltje
Helaas verloopt de levensloop van een LDL-deeltje niet altijd normaal. Er kan namelijk een beschadiging optreden aan het LDL-deeltje. Nu is een beschadiging al erg genoeg (waarom dat zo is leer je straks), maar het is helemaal vervelend als de beschadiging aan het apoB-eiwit plaatsvindt.
Want als het apoB-eiwit beschadigd raakt, dan herkennen de cellen in je lichaam het niet meer als een LDL-deeltje en wordt het niet meer uit de bloedbaan gehaald. En hoe langer een LDL-deeltje in de bloedbaan blijft, hoe groter de kans dat deze nog meer beschadigd raakt.
Oxidatie
Die beschadiging aan een LDL-deeltje noemen we oxidatie. Oxidatie is een proces waarbij een molecuul zijn elektronen verliest. Dat klinkt misschien ingewikkeld, maar je komt oxidatie veel tegen in het dagelijks leven.
Het roesten van ijzer is bijvoorbeeld oxidatie. Een gesneden appel die te lang blijft liggen en bruin kleurt, is ook oxidatie. Oxidatie betekent letterlijk “een reactie met zuurstof”, maar houdt dus in dat een molecuul zijn elektronen verliest (vaak ‘pikt’ zuurstof die elektronen af, vandaar ‘oxidatie’).
Het verliezen van elektronen zorgt ervoor dat de structuur van LDL verandert. Dit maakt het LDL-deeltje nog maar herkenbaar voor één type cel: de macrofaag.
Macrofagen en schuimcellen
Macrofagen zijn witte bloedcellen die onderdeel zijn van het immuunsysteem. Macrofagen zijn een soort super stofzuigers die alle vreemde deeltjes in ons lichaam ‘opeten’. Een soort PacMan (zie afbeelding).
Nadat het LDL-deeltje geoxideerd is, is het voor het lichaam een vreemd deeltje geworden, niemand herkent het meer. Dus de macrofaag ruimt het deeltje op uit de bloedbaan.
Dat is opzich een goede zaak, want als de macrofaag het deeltje niet zou opruimen dan blijft die je hele leven lang in de bloedbaan rondzweven.
Echter, een overmatige hoeveelheid geoxideerd-LDL in de bloedbaan kan leiden tot de overbelasting van macrofagen die zich ophopen met LDL. Dit kan vervolgens leiden tot de vorming van schuimcellen
Als macrofagen veranderen in schuimcellen dan worden ze ontzettend groot en gaan ze allerlei stofjes afgeven waardoor er nog meer macrofagen aangetrokken worden. Dit proces kan escaleren tot een volledige blokkade van een bloedvat!
Het probleem is geoxideerd-LDL
Het is dus geoxideerd-LDL dat voor de schuimcellen zorgt en daarmee tot het (deels) blokkeren van je bloedvaten (atherosclerose) kan leiden. Niet-geoxideerd-LDL verhoogt het risico op atherosclerose niet. (1)
Het is mogelijk dat je een te hoog LDL-cholesterol hebt, maar dat van dat LDL, heel weinig LDL geoxideerd is. Dan slik je misschien medicatie terwijl dat niet nodig is (altijd in overleg met je arts!).
Maar het kan ook andersom: je LDL-cholesterol is niet verhoogd, maar een hoog percentage van deze LDL-deeltjes is geoxideerd. Dan krijg je niet de zorg, die je misschien wel nodig hebt.
Maar hoe weet je nou of er veel van jouw LDL-deeltjes geoxideerd zijn (of niet)? Dat is de vraag die we in het volgende deel van dit artikel gaan behandelen.
Deel 3: Verschillende typen LDL-deeltjes
In het vorige deel hebben we geleerd dat geoxideerde-LDL het type cholesterol is dat voor problemen zorgt.
Via een laboratoriumonderzoek in ons Health Center kun je het aantal geoxideerde-LDL-deeltjes in je bloed laten meten (meer informatie onderaan het artikel).
Er is ook nog een andere (minder nauwkeurige manier) om te kunnen bepalen of je veel of weinig geoxideerde-LDL-deeltjes in je bloed hebt. Om die manier te snappen dien je te weten welke verschillende typen LDL-deeltjes er zijn.
Meerdere soorten LDL
Op de bloeduitslagen van de dokter staat maar één regel met LDL-cholesterol. Dat is de totale hoeveelheid cholesterol in LDL-deeltjes die is gemeten. Maar die LDL-deeltjes zijn niet allemaal hetzelfde. Er zijn namelijk LDL-deeltjes van verschillende grootte.
Grofweg zijn de Low Density Lipoproteïnen (LDL) in te delen in drie categorieën: large buoyant (lb), intermediate en small dense (sd) LDL-deeltjes.
lbLDL zijn de grootste deeltjes, sdLDL zijn de kleine deeltjes en de intermediate zitten er tussen in. De lbLDL-deeltjes zijn 21.2–23 nm in doorsnee, de intermediate LDL-deeltjes zijn 19.8–21.2 nm in doorsnee, en de sdLDL-deeltjes zijn 18–19.8 nm in doorsnee. (2)
Large buoyant (lb) LDLs worden ook wel pattern A of phenotype A LDL-deeltjes genoemd. Intermediate en small dense (sd) LDLs worden ook wel pattern B of phenotype B LDL-deeltjes genoemd.
Small dense LDL en oxidatie
De lbLDL-deeltjes zijn cardiovasculair gezien neutraal, ze hebben geen invloed op het risico dat je hart- en vaatziekten ontwikkelt. Het maakt niet echt uit als je veel van deze deeltjes in de bloedbaan hebt.
De sdLDL-deeltjes, daarentegen, zijn een heel ander verhaal. Deze deeltjes zorgen wel voor plaquevorming in de bloedbaan.
Dat komt omdat de sdLDLs verreweg het makkelijkst beschadigd raken. (3,4,5) Dat houdt dus in dat de sdLDL-deeltjes sneller oxideren. Dus hoe meer sdLDL-deeltjes, des te groter de kans op veel geoxideerde-LDL-deeltjes.
Uit onderzoek onder 11.419 personen bleek dat mensen met kleine LDL-moleculen een grotere kans hebben op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten in vergelijking met mensen met grote LDL-moleculen. (6)
Het zijn dus de kleinere LDL-deeltjes (sdLDL) die het risico op hart- en vaatziekten verhogen.
Als je je laat onderzoeken om je risico op hart- en vaatziekten te bepalen, dan wil je dus niet zozeer weten of je teveel LDL-deeltjes je in je bloedbaan hebt. Je wilt weten of je teveel sdLDL-deeltjes in je bloedbaan hebt!
Geoxideerd-LDL schatten met HDL-c en triglyceriden
In Nederland worden standaard de LDL-c, HDL-c en triglyceriden waarden bij een lipide bloedonderzoek gemeten. Er wordt erg naar de LDL-c waarde gekeken, maar het blijkt dat de HDL-c en triglyceriden waarden eigenlijk veel interessanter zijn.
Want het is de LDL-c waarde die iets zegt over de hoeveelheid LDL-cholesterol in je bloedbaan (en over de capaciteit van de lever om die deeltjes uit het bloed te filteren), maar het is de verhouding tussen HDL-c en triglyceriden die iets zegt over het soort LDL-deeltjes.
De verhouding tussen triglyceriden en HDL (mits nuchter gemeten) geeft een indicatie van het aantal sdLDL-deeltjes die er in jouw bloed zitten (en die zijn weer een indicatie voor het aantal geoxideerde LDL-deeltjes). (7)
Hoe hoger het triglyceriden gehalte, hoe groter de kans dat je een groter aantal sdLDL-deeltjes in je bloed hebt. En dus hoe groter de kans dat je teveel geoxideerde LDL-deeltjes in je bloed hebt.
Meten is weten
Door naar de HDL en triglyceriden waarden te kijken, kun je al iets zeggen over de samenstelling van de LDL-deeltjes in je lichaam. Maar het is natuurlijk nog veel beter om de geoxideerde-LDL waarden direct te meten in je bloed.
Dat doen we in ons Health Center. Naast geoxideerd-LDL-c en LDL-c, HDL-c en triglyceriden, meten we ook: geoxideerde LDL-antistoffen, Lipoproteine A, Apolipoproteïne A1 en Apolipoprotein B. Hierdoor krijgen we een beter inzicht in de werkelijke status van je lipidenprofiel.
Op deze manier hoeven we dus niet meer te gokken hoeveel geoxideerd cholesterol er in jouw bloed zit, maar kunnen we het meten. Deze testen worden (op een enkele uitzondering na) niet via de huisarts vergoed. Toch zijn ze erg belangrijk om te weten, zeker als je aanleiding hebt om te vermoeden dat jouw lipidenprofiel niet (helemaal) gezond is.
Neem contact op met ons Health Center om je vrijblijvend te laten adviseren.
Enkele indicaties van een lipidenprofiel dat niet (helemaal) gezond is, zijn:
- Je hebt cholesterol verlagende medicatie van de huisarts voorgeschreven gekregen.
- HDL-cholesterol onder de 1,4 mmol/L (nuchter gemeten)
- LDL-cholesterol boven de 3,5 mmol/L (nuchter gemeten)
- Triglyceriden boven de 0,9 mmol/L (nuchter gemeten)
- Te hoge bloeddruk
- Hoge bloedsuiker / diabetes
- Roken, stress en/of overgewicht
- Erfelijke belasting
Tot slot zoomen we nog even uit om helder te krijgen wat we allemaal in dit artikel geleerd hebben.
Kort samengevat
Er zijn 3 belangrijke soorten lipoproteïnen die vetten en cholesterol door je lichaam vervoeren: VLDL, LDL en HDL. In VLDL zitten triglyceriden en cholesterol, in LDL zit vooral cholesterol en HDL is de cholesterol stofzuiger van het lichaam.
Het is het geoxideerde LDL cholesterol dat een verhoogd risico geeft op hart- en vaatziekten. Vooral de kleine LDL-deeltjes (sdLDL) oxideren gemakkelijk. De verhouding triglyceriden/HDL geeft een indicatie van het aantal sdLDL deeltjes in jouw lichaam.
Het is mogelijk om geoxideerd LDL en geoxideerde LDL-antistoffen te laten meten, maar dit wordt niet door de verzekering vergoed. Ons Health Center werkt samen met een laboratorium die deze testen faciliteert.
Vragen of opmerkingen kun je in de reacties onder dit artikel plaatsen. Het is mijn doel om jou te helpen begrijpen hoe je lichaam werkt. Hoe meer je vraagt, hoe beter ik je kan helpen.
Wil weten wat je kunt doen om gezondere cholesterol waarden kunt krijgen? Abonneer je hier gratis op onze nieuwsbrief om op de hoogte gehouden te worden van nieuwe publicaties.
Wat vond je van dit artikel?
- Alique M, Luna C, Carracedo J, Ramírez R. LDL biochemical modifications: a link between atherosclerosis and aging. Food Nutr Res. 2015 Dec 3;59:29240. doi: 10.3402/fnr.v59.29240. PMID: 26637360; PMCID: PMC4670441.
- Wood RJ, Volek JS, Liu Y, Shachter NS, Contois JH, Fernandez ML. Carbohydrate restriction alters lipoprotein metabolism by modifying VLDL, LDL, and HDL subfraction distribution and size in overweight men. J Nutr. 2006 Feb;136(2):384-9. doi: 10.1093/jn/136.2.384. PMID: 16424116.
- Ivanova EA, Myasoedova VA, Melnichenko AA, Grechko AV, Orekhov AN. Small Dense Low-Density Lipoprotein as Biomarker for Atherosclerotic Diseases. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:1273042. doi: 10.1155/2017/1273042. Epub 2017 May 7. PMID: 28572872; PMCID: PMC5441126.
- Younis NN, Soran H, Pemberton P, Charlton-Menys V, Elseweidy MM, Durrington PN. Small dense LDL is more susceptible to glycation than more buoyant LDL in Type 2 diabetes. Clin Sci (Lond). 2013 Mar;124(5):343-9. doi: 10.1042/CS20120304. PMID: 22985435.
- Takeuchi N, Saheki S. [Serum lipoprotein and atherogenicity–relationship with particle size and composition of low density lipoproteins, and their modifications by oxidation and glycation]. Rinsho Byori. 1995 Aug;43(8):753-62. Japanese. PMID: 7474432.
- Hoogeveen RC, Gaubatz JW, Sun W, Dodge RC, Crosby JR, Jiang J, Couper D, Virani SS, Kathiresan S, Boerwinkle E, Ballantyne CM. Small dense low-density lipoprotein-cholesterol concentrations predict risk for coronary heart disease: the Atherosclerosis Risk In Communities (ARIC) study. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2014 May;34(5):1069-77. doi: 10.1161/ATVBAHA.114.303284. Epub 2014 Feb 20. PMID: 24558110; PMCID: PMC3999643.
- Hanak V, Munoz J, Teague J, Stanley A Jr, Bittner V. Accuracy of the triglyceride to high-density lipoprotein cholesterol ratio for prediction of the low-density lipoprotein phenotype B. Am J Cardiol. 2004 Jul 15;94(2):219-22. doi: 10.1016/j.amjcard.2004.03.069. PMID: 15246907.
Meer
Deel dit bericht
Lees ook eens
Top artikel
Je hoort regelmatig negatieve verhalen over het E-nummer E621 en het effect dat voedsel met dit E-nummer kan hebben op je gezondheid. Bijna iedereen consumeert het, of...
Top artikel
Veel mensen hebben niet zo’n goed gevoel bij het woord transvet. Misschien heb jij dat ook. Maar waardoor zou dat kunnen komen? Inhoud van dit artikel1. Wat zijn transvetten?...
Gezond eten
Wat maakt de zoete aardappel zo gezond?
Reacties (34)
Hier kan je discussiëren over dit artikel, vragen stellen en inhoudelijk iets bijdragen. Lees vooral even onze huisregels en veelgestelde vragen