De anticonceptiepil, of kortweg de pil is inmiddels meerdere generaties op de markt.

Het heeft enorm bijgedragen aan de emancipatie en onafhankelijkheid van de vrouw. 

De pil heeft echter niet alleen maar een positief imago. Al die hormonen doen toch wat met je. En van de pil word je dik. Maar klopt dat wel? 

In dit artikel ontdek je wat de invloed is van de anticonceptiepil op je lichaam en je gewicht.

1. De anticonceptiepil

Anticonceptie betekent het voorkómen van een zwangerschap en wordt ook wel contraceptie genoemd. Er zijn verschillende methoden en middelen om te voorkomen dat je zwanger wordt. 

De anticonceptiepil is in Nederland nog steeds het meest gebruikte anticonceptiemiddel, ofwel voorbehoedsmiddel. 

Cijfers van het RIVM laten zien dat ongeveer 1 op de 3 vrouwen van 18-49 jaar de pil gebruikt (1). 

En ondanks dat zo ontzettend veel vrouwen de pil slikken, is er relatief weinig informatie beschikbaar over alle mogelijke effecten van de pil op het vrouwelijk lichaam. 

Mede doordat de hormoonbalans bij iedere vrouw uniek is, is het voor de wetenschap een tijdrovend en intensief proces om dit goed te kunnen onderzoeken. 

Het is nog maar recent dat er meer bekend wordt over de invloed van de pil op allerlei processen in het vrouwenlichaam. 

En die invloed is veel groter dan alleen het voorkomen van een zwangerschap (of het behandelen van klachten die met hormonen samenhangen). 

Hormonen

Dat komt omdat de pil hormonen bevat. Hormonen zijn stofjes die boodschappen overbrengen in je lichaam.

Zo’n boodschap wordt ‘herkend’ wanneer je lichaamscellen daarvoor receptief (ontvankelijk) zijn.

Met andere woorden: wanneer de cel hiervoor de juiste hormoonreceptor heeft. 

En hormoonreceptoren heb je door heel je lichaam, inclusief je brein. Deze receptoren maken geen onderscheid tussen lichaamseigen en kunstmatige hormonen. 

Het is dan ook zeer aannemelijk dat je lichaam op dezelfde manier reageert op hormonen in de pil als op hormonen die van nature aanwezig zijn (2).

Oestrogeen en progesteron

De pil bevat de hormonen oestrogeen en progestageen. Progestageen is een hormoon dat dezelfde eigenschappen vertoont als progesteron.

Oestrogeen en progesteron zijn twee hormonen die onder andere een grote rol spelen bij vruchtbaarheid, zwangerschap en de menstruatiecyclus. 

Allereerst is het dus belangrijk om te begrijpen wat er gebeurt tijdens de ovulatie (eisprong) en de menstruatiecyclus. 

2. Ovulatie en menstruatie in een notendop

Vrouwen zijn vruchtbaar vanaf het moment dat ze voor het eerst ongesteld zijn. Vanaf dat moment rijpt er iedere maand een eicel, en verdikt de wand van de baarmoeder. 

Daarin kan een bevruchte eicel zich nestelen. Wordt de eicel niet bevrucht, dan wordt de verdikking als bloed en slijmvlies afgevoerd: je bent dan ongesteld.

Daarna begint er een nieuwe menstruatiecyclus of menstruele cyclus, die zich tijdens de vruchtbare periode iedere maand herhaalt. 

Het verloop van de natuurlijke cyclus wordt gecontroleerd door verschillende geslachtshormonen. Elk van deze hormonen heeft in de cyclus een specifieke functie. 

Fase 1: Folliculaire fase

Een natuurlijke cyclus bestaat uit 2 fasen en begint met de menstruatie. Vervolgens gaat deze over in de eerste fase: de folliculaire fase. 

In deze fase nemen de hormonen FSH (follikel stimulerend hormoon), LH (luteïniserend hormoon) en oestrogeen toe tot ze een hoogtepunt bereiken. 

Deze drie hormonen zijn belangrijk voor het voorbereiden van de eicel op een bevruchting en de uiteindelijke ovulatie (eisprong). 

In deze fase voel je je sexy en aantrekkelijk en neemt je libido toe. Deze gedragsveranderingen brengen zo het voortplantingsproces op gang.

De folliculaire fase eindigt met de eisprong. Dat wil zeggen dat de rijpe eicel loskomt van de eierstok en via de eileider afdaalt in de baarmoeder. Daar kan de eicel bevrucht worden door een zaadcel.

Fase 2: Luteale fase

De eisprong kondigt het begin van de tweede fase van de cyclus aan: de luteale fase.

Het oestrogeen niveau is nu op het hoogst. Ook begint progesteron toe te nemen. 

Onder invloed van progesteron wordt het baarmoederslijmvlies dikker, zodat een mogelijk bevruchte eicel zich kan nestelen. 

In deze fase voel je je vaak wat minder vitaal en energiek, omdat er meer energie uitgaat naar de processen om een zwangerschap te kunnen opvangen. 

Een onbevruchte eicel zet een daling van alle betrokken hormonen in gang. Ook zorgt het ervoor dat het aangemaakte baarmoederslijmvlies weer wordt afgestoten, wat resulteert in de volgende menstruatie (2, 3, 4). 

Wat doet de pil?

De meest gebruikte pilsoorten – zoals Mycrogynon 30 en Yasmin – bevatten een combinatie van kunstmatig oestrogeen (ethinyl estradiol) en progesteron (progestageen).

Deze hormonen zijn bedoeld om het hele voorbereidingsproces van de eicel tegen te gaan.

In een natuurlijke cyclus zijn oestrogeen en progesteron namelijk alleen hoog in de tweede fase, de luteale fase.

De pil zorgt er echter voor dat deze hormonen constant een hoog niveau hebben. 

Daarmee “imiteert” de pil als het ware de luteale fase, waardoor de folliculaire fase onderdrukt wordt.

Vrouwen die de pil gebruiken zullen dus voornamelijk de effecten ervaren die kenmerkend zijn voor de luteale fase.

3. Is de pil een dikmaker?

Er wordt al lange tijd verondersteld dat je aankomt van de pil of dat de pil afvallen in de weg staat. 

Dit vind je vaak ook als bijwerking in de bijsluiter terug.

In sommige bijsluiters wordt verder toegelicht dat gewichtstoename kan optreden doordat je meer vocht vasthoudt of omdat je eetgedrag verandert. Andere bijsluiters gaan hier niet verder op in. 

Het korte antwoord? 

Het korte antwoord is: nee, dit is geen directe bijwerking van de pil. 

Wetenschappelijk onderzoek heeft tot nu toe niet kunnen bewijzen dat gewichtstoename een direct gevolg is van de pil. 

Het overgewicht van de pil-gebruikende deelneemsters kon eerder verklaard worden door andere factoren.

Zoals de obesitas-cijfers in het land waar ze wonen, zwangerschap, veranderingen in het dieet, of simpelweg ouder worden (5, 6, 7, 8, 9, 10).

Toch zijn er wel indirecte verbanden tussen de pil en gewichtsveranderingen, omdat je eetgedrag door de pil beïnvloed kan worden.

De relatie tussen de pil en eetgedrag

Zoals eerder al is aangestipt, lopen de mentale en fysieke gesteldheid samen met het verloop van de cyclus. 

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een vrouw in de folliculaire fase – “de sexy fase” – zich aantrekkelijker voelt en dit ook schijnt uit te stralen aan mannen om haar heen. 

De seksuele motivatie is hoog, wat hongersignalen en de eetlust verzwakt (2, 3, 4).

Vrouwen die de pil gebruiken ervaren deze effecten minimaal of niet.

Door de hormonen in de pil denkt je lichaam immers dat het zich constant in de luteale fase begeeft. 

Dit zou betekenen dat deze vrouwen alleen de luteale-fase gerelateerde gemoedstoestand zouden vertonen. En zich dus lichamelijk voorbereiden op een zwangerschap en zich minder energiek en vitaal voelen (4). 

En dat kan het (eet)gedrag op de volgende manieren beïnvloeden:

• De dagelijkse energie-inname (het totaal aantal calorieën) in de luteale fase kan toenemen met 100 – 500 kcal. Mocht er een zwangerschap optreden, dan dienen de extra calorieën als voorzorgsmaatregel om de ontwikkeling van het embryo te ondersteunen. Onderzoekers denken dat het hormoon oestrogeen hierin een belangrijke rol speelt (4, 10).

• Progesteron lijkt de vetopslag te bevorderen. Daardoor is er minder vet als energie beschikbaar. En dat kan je trek in vetrijk eten bevorderen (3, 4, 10).

• Je reuk -en smaakzintuigen zijn gevoeliger voor zoete geuren en smaken in de luteale fase, waardoor je meer behoefte kunt hebben aan zoet voedsel en in het bijzonder chocolade (4, 10).

• Het energie niveau en de algehele gemoedstoestand lijken aanzienlijk lager. Sommige vrouwen kunnen hier een wat slechter humeur van krijgen. Anderen kunnen zich ronduit depressief voelen. Dit zou weer kunnen leiden tot meer troosteten, wat vaak rijk is aan suiker en vet (4, 10).

Om het samen te vatten

De wetenschap neemt aan dat je eetgedrag zich in meer of mindere mate aanpast aan de hormonale veranderingen in een natuurlijk cyclus. 

• In de eerste, folliculaire fase ben je vooral bezig met het zoeken van een geschikte partner. Je eetlust en energie-inname zijn daardoor relatief lager. 
• In de tweede, luteale fase bereid je je voor op een zwangerschap, waardoor je meer eet en meer behoefte hebt aan vet en zoet voedsel.

De anticonceptiepil die het meest wordt voorgeschreven in Nederland bevat een combinatie van (kunstmatige) oestrogeen en progesteron. In een natuurlijke cyclus zijn deze twee hormonen alleen dominant in de tweede, luteale fase. 

Dit betekent dat je dankzij de pil voortdurend in de fase zit waarin je meer behoefte hebt aan energie en eten. 

Dat kan indirect een vertragend effect hebben op het afvalproces of zelfs gewichtstoename kunnen bevorderen. 

4. Zijn er alternatieven?

Heb jij het gevoel dat de pil jouw afvalproces alles behalve ten goede komt? Dan zou een spiraal een oplossing kunnen zijn.

Alternatieven voor de pil zijn namelijk de hormoonspiraal en de koperspiraal. 

Hormoonspiraal

De hormoonspiraal (mirena) bevat alleen progestageen (kunstmatig progesteron). 

Progestageen maakt het spermacellen onmogelijk om door de baarmoedermond te dringen en een eicel te bevruchten. 

Koperspiraal

Een koperspiraal komt helemaal zonder hormonen. Koper is giftig voor spermacellen, waardoor zij niet meer in staat zijn een eicel te bevruchten. 

Daarnaast voorkomt het verdere ontwikkeling van het baarmoederslijmvlies zodat een eicel zich niet kan nestelen. 

Omdat deze opties heel anders werken en geen of minder hormonen bevatten, hebben ze niet hetzelfde effect op je cyclus en je (eet)gedrag. 

Overleg altijd eerst met jouw huisarts, gynaecoloog of een hormoonspecialist zoals een orthomoleculair arts! 

5. Dit is wat jij kan doen…

Dat de pil mogelijk het afvalproces in de weg kan staan, betekent niet dat dit bij jou ook daadwerkelijk zo is. Het is goed mogelijk dat jij eigenlijk niets van de pil merkt. 

Hoe dan ook is het belangrijk om je hiervan bewust te worden en te weten hoe je hierop in kan spelen. 

✓ Luister goed naar jouw lichaam. Leer de signalen te herkennen die jou tot bepaald eetgedrag zetten. Misschien helpt mindful eten jou daarbij.

Over mindful eten en afvallen kun je in dit artikel meer lezen. 

✓ Maak een actieplan voor elk van deze signalen, zodat je precies weet wat je moet doen als je bijvoorbeeld ineens veel zin in vet of zoet eten krijgt. Als jij vaak trek hebt in iets zoets, eet dan een stukje fruit of een klein stukje pure chocolade. Mocht je eerder zin hebben in iets vets, kies dan voor een handje ongebrande noten of een gekookt eitje. Hier vind je nog meer ideeën voor verantwoorde en smakelijke tussendoortjes. 

✓ Maak het makkelijk voor jezelf, zodat jij je niet extreem in hoeft te houden als je ergens heel erg trek in krijgt.

Haal geen ongezonde verleidingen in huis en zorg ervoor dat je altijd de gezondere optie bij je hebt wanneer je op pad gaat.

Een zak noten, een reep pure chocolade, appeltjes of mandarijntjes. Zo kan jij wel “toegeven” aan jouw “trek”, zonder dat dit het afvallen tegenwerkt.

✓ Wees lief en aardig tegen jezelf. Heb jij op bepaalde dagen echt veel trek, eet dan gewoon wat meer. Zolang jij je lichaam voedt met het juiste, kan jij toch het gewenste resultaat bereiken. Wees ook niet te streng voor jezelf als je wel een keer hebt toegegeven aan een ongezonde keuze.

Stella Tersteeg is oprichtster van The Happy Women Company (THWC), het nieuwe platform dat jonge vrouwen inspireert een gelukkig en gezond leven voor zichzelf te creëren.